Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΗΦΑΙΣΤΕΙΩΝ

Την αποκαλούσαν  «το χρυσό κορίτσι της Αμερικής», ή  «τέλεια Αμερικάνα», αν και ήταν από τη Σουηδία. Ήταν η Ίνγκριντ Μπέργκμαν, η μεγάλης ντίβα του παγκόσμιου κινηματογράφου, που πρωταγωνίστησε εκτός από το «Καζαμπλάνκα» και σ’ ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα του Χόλυγουντ, με φόντο τα ερείπια της διαλυμένης από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο Ευρώπης. Δίπλα της σ’ αυτό το σκάνδαλο, ο εκπληκτικός ηγήτορας του ιταλικού νεορεαλισμού, ο Ρομπέρτο Ροσελίνι. Και η σχέση τους είχε έντονα τα πάντα, κάθε τι, μικρό και μεγάλο, απ’ την αρχή ως το τέλος.

Η ιστορία τους αρχίζει το 1948. Η Ίνγκριντ Μπέργκμαν είναι ήδη παντρεμένη μ’ έναν οδοντίατρο, 9 χρόνια μεγαλύτερό της και έχει αποκτήσει μαζί του μια κόρη. Έχει πάρει και το αγαλματάκι με τον θείο Όσκαρ, έχει κατακτήσει το Χόλυγουντ γυρίζοντας επιτυχημένες ταινίες, ειδικά με τον ρόλο της Ίσλα στο αριστουργηματικό «Καζαμπλάνκα» (δίπλα στον Χ. Μπόγκαρτ) και γενικά έχει ό, τι θα ζήλευε ο κάθε κοινός θνητός: δόξα, χρήματα και μια όμορφη οικογένεια. Και κει που ακροβατούσε ανάμεσα στον κορεσμό, τη βαρεμάρα και την πολλή δουλειά, ο φίλος της και γνωστός φωτογράφος Robert Cappa θα της ανοίξει την πόρτα στον κόσμο του ευρωπαϊκού κινηματογράφου και του ιταλικού νεορεαλισμού, προξενώντας εθισμό και παθιασμένη μανία στη νεαρή στάρλετ. Η οποία, δεν ήταν που δεν ήταν καλή σύζυγος και απείχε πόρρω από το πρότυπο της σωστής μητέρας, αποφάσισε σε μια στιγμή έντονης συγκίνησης να γράψει ένα γράμμα στον Ιταλό σκηνοθέτη, Ρομπέρτο Ροσελίνι, ζητώντας του «δουλειά»… Ήθελε να παίξει σε μία ταινία του, μαγεμένη από την πρωτόγονη δύναμη του νεορεαλισμού και των ασπρόμαυρων μεσογειακών τοπίων.

Και τι του έγραψε στο γράμμα; Τα εξής: “Αγαπητέ Ρομπέρτο, είδα τις ταινίες σου “Open City” (στα ελληνικά κυκλοφόρησε με τον τίτλο: Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη) και “Paisan” και μου άρεσαν πάρα πολύ. Αν χρειάζεσαι μία Σουηδή ηθοποιό, που μιλάει πολύ καλά αγγλικά, δεν έχει ξεχάσει τα γερμανικά της, δεν είναι πολύ κατανοητή στα γαλλικά, ενώ στα ιταλικά, ξέρει μόνο να λέει “ti amo”, είμαι έτοιμη να έρθω και να κάνω μία ταινία μαζί σου.” Έτσι απλά…! Και ο Ιταλός direttore, που εκείνο το διάστημα μάλλον αναζητούσε κάτι να διασκεδάσει τη βαρεμάρα που βίωνε στην καθημερινότητά του με την «λύκαινα» Άννα Μανιάνι, «τσίμπησε» αμέσως..!!! Βλέπετε, φίλες και φίλοι μου, εκείνο το “ti amo” τον σκανδάλισε στη στιγμή.. !! Υποσχόταν πολλά… Ήταν σαν να του έκλεινε το μάτι..!! Και η πρόκληση ήταν πολύ δυνατή, για να αντισταθεί.

Την περίοδο που η Σουηδή σταρ του Χόλυγουντ έγραφε στον Ρομπέρτο Ροσελίνι το πικάντικο εκείνο “ti amo”, η Ιταλία ήταν μια εχθρική προς την Αμερική χώρα, μια χώρα non grata, λόγω του φασιστικού της παρελθόντος, «ήταν σαν να έγραφε η Τζούλια Ρόμπερτς σ’ έναν Ιρακινό σκηνοθέτη» θα πει η κόρη της, η Ισαμπέλα Ροσελίνι, πολλά χρόνια μετά. Και ο… «εχθρικός» Ιταλός θα τσιμπήσει, θα της πει “Si” και θα εγκαταλείψει την επίσημη τότε ερωμένη του, τη ντίβα της εποχής Άννα Μανιάνι, με τη φράση «Πάω τα σκυλιά μια βόλτα». Και θα πάει να παραλάβει από το αεροδρόμιο την έτερη ντίβα, για την οποία θα βάλει στοίχημα με τους φίλους του ότι θα την «ρίξει» σε 2 βδομάδες. Δεν έγινε γνωστό το «χρονοδιάγραμμα» της σχέσης, αλλά σε λίγο καιρό συνέβη αυτό που συνήθως συμβαίνει σε όσους κάνουν μάτσο δηλώσεις, αλλά ο “αντίπαλος” είναι πολλών κυβικών… Και έτσι, μετά από λίγο καιρό, οι φωτογραφίες τους να περπατούν χέρι-χέρι θα κυκλοφορήσουν παντού, σοκάροντας την συντηρητική Αμερικανική κοινωνία του ’50.

Ήταν η εποχή του Μακαρθισμού, όπου εκτός από του κομμουνιστές, στο μάτι των Αρχών ήταν και πολλοί καλλιτέχνες, ιδιαίτερα όσοι παρέκκλιναν απ’ τα χρηστά ήθη. Η κοινωνία και η σόου μπιζ στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού συγκλονίστηκαν, ειδικά όταν μαθεύτηκε ότι η Μπέργκμαν ήταν έγκυος στο παιδί του Ροσελίνι. Ο απατημένος σύζυγος της σταρ, απ’ τη μεριά του, έκανε ό, τι μπορούσε, για να εκθέσει τη Σουηδή, τρενάροντας το διαζύγιο, ώστε το παιδί που περίμενε να γεννηθεί ως… «παράνομο», για να το πούμε κομψά. Και από τότε η καριέρα της πήρε τον κατήφορο στην Αμερική. Αλλά στην Ευρώπη τα ήθη παρέμεναν πιο χαλαρά…. Και κει η καριέρα της θα πάρει τα πάνω της…

Κάποια στιγμή, λοιπόν, ο σκηνοθέτης και η ηθοποιός θα βρεθούν και ο Ροσελίνι θα της προτείνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία που σχεδίαζε, το Stromboli, ταινία που θα γυριζόταν πάνω στο ομώνυμο ηφαίστειο της Σικελίας. Και τον Μάρτιο του ’49, ταξιδεύοντας μ’ ένα νοικιασμένο πλοίο γεμάτο κάμερες, καλώδια, αλεύρι και ντομάτες, θα φτάσει στο νησί με το ενεργό ηφαίστειο, όπου όχι μόνο τηλέφωνα και ξενοδοχεία δεν υπάρχουν, αλλά ούτε και μπάνιο, για να πλυθούν. Θα νοικιάσουν ένα μικρό ροζ σπίτι, στο οποίο θα στοιβαχτούν τέσσερα άτομα, καθώς εκτός απ’ το ζευγάρι μένουν στον ίδιο χώρο η αδερφή του σκηνοθέτη και η γραμματέας του. Μάλιστα, όταν θέλανε να κάνουν μπάνιο, ένας βοηθός τους έριχνε νερό με τον κουβά. Και όσο για τις μετακινήσεις; Όχι.. Δεν υπήρχε αυτοκίνητο ή μηχανάκι ούτε καν ποδήλατο. Μόνο ένα συμπαθέστατο τετράποδο. Ένας γάιδαρος με μεγάλα αυτιά…

Όπως ήταν φυσικό, η Σουηδή σταρ του Χόλυγουντ, μαθημένη στις ανέσεις και τις πολυτέλειες της κοσμοπολίτικης αστικής της διαβίωσης, στράβωσε… Τα πήρε στο κρανίο…!! Διαβάζουμε απ’ το ημερολόγιό της εκείνης της περιόδου: «κατάρα σ’ αυτές τις νεορεαλιστικές ταινίες, σ’ αυτούς τους ανθρώπους, που δεν ξέρουν τι είναι διάλογος και δεν ξέρουν να κινούνται μπροστά από την κάμερα. Ρομπέρτο, δεν αντέχω να δουλέψω για σένα ούτε μια μέρα ακόμη!». Και ο Ρομπέρτο, ως γνήσιο αρσενικό, προκειμένου να την ηρεμήσει, της μαγειρεύει –τι άλλο- σπαγγέτι και της αγοράζει σκυλάκια.

Όμως, τα πράγματα γίνονται ακόμα χειρότερα, όταν οι κατάρες της απατημένης Άννας Μανιάνι φτάνουν στεντόρειες από το διπλανό νησί, το Lipari, όπου η λύκαινα γύριζε μια παρόμοια ταινία, το Volcano. Βλέπετε, ο σκηνοθέτης την είχε εγκαταλείψει λέγοντας «πάω τα σκυλιά μια βόλτα». Δεν επρόκειτο να το αφήσει έτσι. Σιγά-σιγά γίνονται γνωστές οι παρουσίες των δύο εκρηκτικών γυναικών και του σκηνοθέτη στα νησιά αυτά και οι δημοσιογράφοι των κίτρινων φυλλάδων αριβάρουν κατά δεκάδες, αδιαφορώντας –βέβαια- για τις ταινίες και επικεντρώνοντας την προσοχή τους στον «πόλεμο των ηφαιστείων», αυτόν του σουηδικού και του ιταλικού. Πώς λέει και το λαϊκό άσμα: φωτιά με φωτιά. Και αλίμονο σ’ όποιον βρεθεί στο διάβα τους.

Και για να καταλάβουμε καλύτερα το μέγεθος της επιλογής της Μπέργκμαν, η οποία –μη ξεχνάμε- ότι άφησε την τέλεια ζωή της στο Χόλυγουν, για να ζήσει με τον Ροσελίνι, γυρίζοντας τις ταινίες του, αυτές τις ασπρόμαυρες, γεμάτες με μεσογειακό ήλιο, με ισχνούς, ταλαιπωρημένους και μελανοντυμένους πρωταγωνιστές, ίσως θα ‘πρεπε να πούμε 2 πράγματα και για τη σχολή αυτή του Ιταλικού νεορεαλισμού, μια σχολή, όπου με φόντο την φτώχεια, την εξαθλίωση και την διάλυση του κοινωνικού ιστού στην πόλη και την επαρχία (ειδικά του Ιταλικού νότου), μετά το τέλος του Β’ Π. Π. εισάγει στο σινεμά την κοινωνική σκέψη, τον προβληματισμό για το κοινωνικό γίγνεσθαι και αντιτίθεται στα μελό, τις κοσμικότητες και τις κωμωδίες, που δεν περιείχαν το παραμικρό για τα προβλήματα του απλού ανθρώπου. Άλλωστε, ύστερα από την τόσο εφιαλτικά τραυματική εμπειρία του πολέμου, μια ανέμελη προσέγγιση θα ήταν σκάνδαλο.

Οι μέντορες του ιταλικού νεορεαλισμύ, ήταν ο τεράστιος Βιτόριο Ντε Σίκα (και ποιος δε γνωρίζει τον «Κλέφτη ποδηλάτων»;) και ο προαναφερθείς Ρομπέρτο Ροσελίνι (ειδικά η «Ανοχύρωτη πόλη» του είναι απ’ τις πιο κλασικές ταινίες της σχολής αυτής). Σ’ όλες τις ταινίες αυτού του είδους υπάρχει η μιζέρια της καταστροφής, η προσπάθεια για επιβίωση σ’ ένα διαλυμένο κόσμο, αλλά από πίσω απ’ αυτά διακρίνεται η αισιόδοξη, η ελπιδοφόρα νότα του καινούριου και του ανθρώπινου, καθώς τα πάντα, από τον ήλιο και τον ουρανό έως τους ρακένδυτους και άνεργους ανθρώπους (ερασιτέχνες ηθοποιοί, συνήθως, λόγω έλλειψης πόρων) σφύζουν από ζωή και είναι ελεύθερα, μακριά από την απαγόρευση της κυκλοφορίας, τον φασισμό και τον θάνατο. Πείτε μου, λοιπόν, μέσα σ’ αυτό το ανυπόφορα δωρικό κλίμα, μέσα σ’ αυτή την λιτή, ασπρόμαυρη μιζέρια, τι δουλειά έχει αυτή η λαμπερή σταρ του Χόλυγουντ; Ήταν, με τα σημερινά δεδομένα, σαν να ήθελε η Αντζελίνα Τζολί να γυρίζει ταινίες σαν αυτές του «Δόγματος ‘95» ή ακόμα περισσότερο, να συνεργαστεί με τον Λάνθιμο. Κι όμως, αυτή η επιλογή της να αφήσει την ποιότητα του Χίτσκοκ για την ποιότητα, αλλά και την κοινωνική μαυροντυμένη μιζέρια και την «ασήμαντη καθημερινότητα» του ιταλικού νεορεαλισμού, δείχνει κάτι για το καλλιτεχνικό ποιόν αυτής της γυναίκας.

Η ταινία της Μπέργκμαν θα πατώσει στην Αμερική, η κοινωνία και η πολιτικοί της οποίας δε θα συγχωρήσουν ποτέ την εξωσυζυγική της σχέση. Στην Ευρώπη, όμως, όπου τα ήθη είναι πιο χαλαρά, θα πάει καλύτερα. Ειδικά στην Ιταλία, οι γείτονες είναι ενθουσιασμένοι με τη σταρ απ’ τας Αμέρικας, που ξελόγιασε το τέκνο τους. Μετά από το «Στρόμπολι» θα γυρίσει κι άλλες ταινίες με τον Ροσελίνι (όπως το «Ταξίδι στην Ιταλία» και τον «Φόβο»), ταινίες πολύ καλές ποιοτικά, αλλά χωρίς την απήχηση, που θα ‘θελαν.. Και αυτές οι αποτυχίες, μαζί με τη φθορά του χρόνου, θα τους κουράσουν και τους δύο Πριν, όμως, βαρεθεί ο ένας τον άλλο,  θα κάνουν τρία παιδιά, την διάσημη Ισαμπέλα Ροσελίνι, η οποία θα γίνει –όπως και η μαμά- ηθοποιός, την Ιζότα, καθηγήτρια στο Χάρβαρντ και το Πρίνστον να διδάσκει Πετράρχη και τον Ρενάτο, επιχειρηματία, αλλά πιο γνωστό με την ιδιότητα του ως πρώην amore της Καρολίνας του Μονακό. Απ’ τον νεορεαλισμό στο γκλάμουρ, όπως είπε ένας σοφός.. Η Μπέργκμαν θα είναι κάκιστη μητέρα για τα παιδιά της (το απέδειξε και με το πρώτο της παιδί, που το παράτησε εντελώς στην τύχη του), καθώς η δουλειά και η καλοπέρασή θα είναι πάντα πάνω απ’ τη μητρότητα. Και, επειδή όλα τα ωραία κάποτε τελειώνουν, μετά από εφτά χρόνια γάμου με τον ιταλό σκηνοθέτη, θα έρθει το διαζύγιο, αφού και οι δύοβρουν τον αντικαταστάτη του άλλου μέσα στον έγγαμό τους βίο. Κάποτε ρώτησαν την Μπέργκμαν, αν την πίκρανε το άσχημο τέλος της σχέσης της με τον Ροσελίνι. Αυτή απάντησε ότι είναι σαν τον Χέμινγουεϊ: «δεν σκέφτομαι έτσι, λέω απλά «ευχαριστώ» για τα ωραία χρόνια»…

«Υπήρξε ποτέ πιο αισθησιακή ηθοποιός στον Κινηματογράφο;» αναρωτήθηκε κάποτε ο Φρανσουά Τρυφώ και δεν ξέρω πόσοι της εποχής του θα διαφωνούσαν μαζί του, αλλά δεν είναι αυτό το ζητούμενο, όταν μιλά κανείς για την Μπέργκμαν. Η ίδια, σε κάπως πιο προχωρημένη ηλικία είχε πει: «διέσχισα τη διαδρομή από αγία σε πόρνη και πίσω πάλι σε αγία, όλα μέσα σε μια ζωή». Η θρυλική αυτή ατάκα της μπορεί να υποδηλώνει την παραδοχή από μέρους της του αισθησιασμού της, αλλά κυρίως φανερώνει τη στόφα μια σούπερ σταρ που δεν έπαιξε ποτέ συμβατικά το παιχνίδι της δημοσιότητας. Και δεν ήταν μόνο η απόφασή της να εγκαταλείψει το Χόλιγουντ, τον Χίτσκοκ και μια τεράστια καριέρα, για να ζήσει μαζί με τον Ρομπέρτο Ροσελίνι στην Ιταλία του νεορεαλισμού, και όλο αυτό το ωραίο παραμυθάκι που έζησε, χωρίς –μην ξεχνάμε- να έχει χωρίσει από τον πρώτο της σύζυγο, προκαλώντας την οργή των Αμερικάνων. Αυτό που μας γοητεύει κυρίως –τουλάχιστον εμένα προσωπικά- είναι η απόφασή που πήρε να ζήσει τη ζωή της μόνο με τον τρόπο που επιθυμούσε, χωρίς ποτέ να σκέφτεται τις συνέπειες των πράξεών της και τον αντίκτυπο των επιλογών της. Όταν είσαι η Ινγκριντ Μπέργκμαν δεν μπορείς παρά να κάνεις το «δικό σου» με τους δικούς σου όρους…

(Από τα ραδιοφωνικά μας ταξίδια στο Κόκκινο της Ρόδου και τους 103,7…)